Montrö Boğazlar Sözleşmesi Nedir Kısaca Bilgi
Montrö Boğazlar Sözleşmesi Nedir: Türk Boğazlarından yani İstanbul ve Çanakkale boğazından geçiş rejimini ve boğazlarda güvenlik işlerini düzenleyen sözleşmedir.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi Ne zaman
ve nerede imzalandı: 20
Temmuz 1936’da İşviçre’nin Montreux (Montrö) kentinde imzalandı.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi Kimler
arasında imzalandı: Bulgaristan,
Fransa, Büyük Britanya(İngiltere), Avustralya, Yunanistan, Japonya, Romanya,
Sovyetler Birliği, Yugoslavya ve Türkiye arasında imzalandı.
Montrö
Boğazlar Sözleşmesi’ne giden süreç:
Montrö Boğazlar
Sözleşmesi’ni tam olarak kavrayabilmek için 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan ve Türkiye’nin boğazlar üzerindeki egemenlik
hakları kısıtlayan Lozan Antlaşması’na değinmek gerekiyor
Lozan Anlaşması’ndaki
Boğazlarla ilgili düzenlemeler;
*Barış zamanında boğazlardan geçiş serbest olacak
*Çıkacak herhangi bir savaşta Türkiye tarafsız ise, geçişler yine serbest
olacaktı.
*Türkiye savaşa girmiş ise, tarafsız gemilere ve uçaklara, düşmana yardım
etmemek şartıyla geçiş serbest olacaktı. Ancak düşman gemileri ve uçakları ile
ilgili olarak Türkiye istediği kararı alabilecekti.
*Barış zamanında, Karadeniz’e doğru geçişte Karadeniz’e sınır olan
devletlerden en güçlü donanmaya sahip olanından daha fazla gemi ve uçak geçmeyecekti.
Bunun dışında savaş gemileri ve uçaklarına geçiş serbest olacaktı. Ancak bu
geçişlerden doğacak sonuçlar Türkiye için sorumluluk doğurmayacaktı.
Lozan Antlaşması’nda yer alan Boğazlar ile ilgili maddenin özellikle aşağıdaki hükümleri Türkiye’nin hem güvenliği açısından sakıncalar doğuruyor hemde Boğazlar üzerindeki egemenliğini kısıtlıyordu çünkü bu hükümler nedeniyle Türkiye Boğazlarda asker bulunduramıyor ve Boğazlardan geçişleri denetleyemiyordu.
Bu Hükümler;
*Boğazların savunması ve güvenliği sözleşmeyi imza eden devletlerle Milletler Cemiyeti’nin güvencesi
altında olacak
*Boğazların iki yakası asker ve silahtan arındırılacaktı
*Boğazlardan geçişleri düzenlemek üzere bir uluslararası komisyon (kurul) oluşturulacaktı
Türkiye Lozan
Antlaşması'yla
birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi
ile oluşan kısıtlamalardan dolayı endişeliydi ancak sözleşmenin imzalandığı
tarihlerdeki silahsızlanma ümitlerine
güveniyordu.
İtalya’nın Habeşiştan’ı
işgal etmesi, Japonya’nın Mançurya’ya saldırması, Almanya’nın Versay Antlaşmasını hiçe sayarak askersiz
bölge olarak kabul edilen Ren Bölgesi’ni silahlandırması ve Avusturya’nın zorunlu
askerliği yeniden başlatması Avrupa’da yeni bir savaşın sinyallerinigöstermeye
başladı ve ülkeler arasındaki silahlanma yarışı tekrardan başladı. Bu durum
karşısında Türkiye 1933’te Londra’daki Silâhsızlanma Konferansı’nda Boğazlarda
güvenliğin, savunmanın ve egemenlik haklarının koruması bakımından Lozan
Antlaşması’nda yer alan Boğazların silahtan ve askerden arındırılması hükmünün
değişmesini ve Boğazlar Komisyonu’nun
kaldırılmasını dile getirdi. Lozan Antlaşması’nı imzalayan devletler arasında
İtalya dışında bütün taraf devletler bu notaya olumlu cevap verdiler. Bunun
üzerine Türkiye’nin değişiklik isteklerinin görüşülmesi amacıyla 22 Haziran 1936’da İşviçre’nin Montreux (Montrö) kentinde bir
konferans düzenlendi ve iki ay süren görüşmeler sonucunda 20 Temmuz 1936' de Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı.
İtalya ilk
zamanlar böyle bir sözleşmeyi kabul etmemiş ancak daha sonra 2 Mayıs 1938’de
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni imzalamıştır. Böylece İtalya da Boğazlar üzerinde
Türkiye’nin üstünlüğünü kabul etmiştir.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin maddeleri:
*Lozan Antlaşması ile kurulmuş olan Boğazlar Komisyonu kaldırıldı ve bu komisyonun görev ve yetkileri Türkiye’ye devredildi.
*Lozan Antlaşması ile Boğazların iki yakasında askersiz duruma getirilmiş olan alandaTürkiye’nin asker bulundurması ve tahkimat yapması(savunma tedbirleri)kabul edildi.
*Ticaret gemilerinin Boğazlardan geçişi serbest bırakıldı.
*Savaş gemilerinin Boğazlardan geçiş serbestisi Türkiye ve Karadeniz’de kıyısı olan devletlerin güvenliği ön planda tutularak sınırlandırıldı. Savaş gemilerinin cinsi, büyüklüğü ve toplam tonajı sınırlandırıldı. Ayrıca boğazlardan geçecek savaş gemileri önceden Türk Devletinden izin alacaktır.
*Türkiye tarafsız ve savaş dışı ise savaşan tarafların savaş gemileri Boğazlardan geçemeyecektir. Türkiye bir savaşa girerse veya kendisini yakın bir savaş tehdidi altında görürse, diğer devletlerin savaş gemilerinin Boğazlardan geçişini kendi takdirine göre belirleyecek.Bu sınırlamalar büyük ölçüde , Sözleşme’nin 18.maddesinde Karadeniz’de kıyısı bulunan devletlere tanınankotalarla kendisini göstermekte bununla birlikte de Karadeniz’den Akdeniz’ geçiş konusunda bir takım sınırlamalara gidildiği görünmektedir.
*Lozan Antlaşması ile kurulmuş olan Boğazlar Komisyonu kaldırıldı ve bu komisyonun görev ve yetkileri Türkiye’ye devredildi.
*Lozan Antlaşması ile Boğazların iki yakasında askersiz duruma getirilmiş olan alandaTürkiye’nin asker bulundurması ve tahkimat yapması(savunma tedbirleri)kabul edildi.
*Ticaret gemilerinin Boğazlardan geçişi serbest bırakıldı.
*Savaş gemilerinin Boğazlardan geçiş serbestisi Türkiye ve Karadeniz’de kıyısı olan devletlerin güvenliği ön planda tutularak sınırlandırıldı. Savaş gemilerinin cinsi, büyüklüğü ve toplam tonajı sınırlandırıldı. Ayrıca boğazlardan geçecek savaş gemileri önceden Türk Devletinden izin alacaktır.
*Türkiye tarafsız ve savaş dışı ise savaşan tarafların savaş gemileri Boğazlardan geçemeyecektir. Türkiye bir savaşa girerse veya kendisini yakın bir savaş tehdidi altında görürse, diğer devletlerin savaş gemilerinin Boğazlardan geçişini kendi takdirine göre belirleyecek.Bu sınırlamalar büyük ölçüde , Sözleşme’nin 18.maddesinde Karadeniz’de kıyısı bulunan devletlere tanınankotalarla kendisini göstermekte bununla birlikte de Karadeniz’den Akdeniz’ geçiş konusunda bir takım sınırlamalara gidildiği görünmektedir.
*Sözleşmede Karadeniz ve Akdeniz dengesinin korunması ise
19,20 ve 21. Maddeleri ile Türkiye’ye tanınan takdir hakkı ile sağlanmıştır
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Önemi:
*Montrö Boğazlar Sözleşmesi Türk-Sovyet ilişkilerinde ayrılığın ilk adımını oluşturmuştur. *Türkiye’nin Rusya ve İngiltere ile ilişkilerinde yeni gelişmelerin başlangıcı olmuştur.
*Montrö Boğazlar Sözleşmesi Türk-Sovyet ilişkilerinde ayrılığın ilk adımını oluşturmuştur. *Türkiye’nin Rusya ve İngiltere ile ilişkilerinde yeni gelişmelerin başlangıcı olmuştur.
* Türkiye eski dostu Sovyetler Birliği’nden çok yeni
dostu İngiltere’ye bağlanmıştır.
* Montrö Konferansı’nda gerçekleşen
Türk-İngiliz yakınlaşması konferansta en önemli gelişmelerden biri olmuştur.(Not:
İngiltere’nin rızası olmasaydı Boğazlarla ilgili değişiklikler bu derece mümkün
olamazdı. İngiltere’nin Türkiye’ye karşı bu yakın davranışı İtalya’nın Doğu
Akdeniz’de ortaya çıkardığı tehditten doğmuştur. Bu nedenle İngiltere Türkiye’yi
kendi tarafına çekmek istemiştir.)
*Montrö Boğazlar
Sözleşmesi ile Lozan Antlaşması’nda
Boğazlarla ilgili Türkiye’nin egemenliğini zedeleyen hükümler kaldırılmış
ve böylece Boğazlarda Türk egemenliği
kesinleşmiştir.Türkiye’nin uluslararası alanda saygınlığı ve önemi artmıştır.


Yorum Gönder